Page 39 - mag_72
P. 39
του Γεράσιμου Γεωργάτου
φωτιά είναι η συμβολοποίηση της για εμφανή απόηχο και επιρροή
μεγάλης και διαρκούς αλλαγής, από τον Αναξίμανδρο. Είναι το
γιατί είναι το πιο ρευστό στοιχείο πρώτο κείμενο στην αρχαία ελλη-
της φύσης και γι` αυτό το υιοθετεί νική φιλοσοφική παράδοση που
ως στοιχείο της φιλοσοφίας του. αναφέρεται έμμεσα σε ένα προη-
Ορισμένα αποσπάσματα του Ηρά- γούμενο φιλοσοφικό κείμενο. Και
κλειτου δείχνουν χαρακτηριστι- παραπέμπει σαφώς στον Αναξί-
κά αυτή την αντίληψή του για την μανδρο: Ο κόσμος είναι μία συ-
διαρκή αλλαγή και τη συμβολική νεχής διαμάχη αντιθέτων, ένας
χρήση των λέξεων φωτιά, πόλε- πόλεμος, μία έριδα, αλλά αυτό εί-
μος, έρις, κλπ. Επί παραδείγματι, ναι και δικαιοσύνη, όπως θα μας
για τη φωτιά: «Αυτόν τον κόσμο, έλεγε και ο Αναξίμανδρος, αφού
που είναι ένας στην ολότητά του, η αποκατάσταση της αδικίας, της
δεν τον έπλασε κανένας θεός ή άν- αδικοπραγίας, γίνεται με την επι-
θρωπος· υπήρχε πάντοτε, υπάρχει κράτηση ακριβώς του αντίθετου
και θα υπάρχει: μια αιώνια ζωντα- στοιχείου. Τα πάντα γύρω μας
νή φωτιά που ανάβει με μέτρο και αλλάζουν συνεχώς και πηγαίνουν 39
σβήνει με μέτρο». (κόσμον τόνδε, από τη μία μορφή στην άλλη, την
τὸν αὐτὸν ἁπάντων, οὔτε τις θεῶν αντίθετή της. Και αυτά τα αντίθε-
οὔτε ἀνθρώπων ἐποίησεν, ἀλλ᾽ ἦν τα συνυπάρχουν. Το ένα αποτελεί
ἀεὶ καὶ ἔστιν καὶ ἔσται πῦρ ἀείζωον προϋπόθεση του άλλου.
ἁπτόμενον μέτρα καὶ ἀποσβεννύ- Με ένα μεγάλο μέρος των κειμέ-
μενον μέτρα.) Για την έριδα, τον νων του, ο Ηράκλειτος προσπα-
πόλεμο, τη δικαιοσύνη και την θεί να δείξει ότι εκεί που υπάρχει
αναγκαιότητα: «Πρέπει να κατα- βεβαιότητα για μια κατάσταση,
λάβουμε ότι ο πόλεμος είναι κοι- στην πραγματικότητα υπάρχει και
νός, και η δικαιοσύνη είναι έρις· μια δεύτερη κατάσταση, η οποία
και ότι όλα τα πράγματα γίνονται συνυπάρχει με την προηγούμε-
με έριδα και αναγκαιότητα». (εἰδέ- νη και διαφεύγει από την άμεση
ναι δὲ χρὴ τὸν πόλεμον ἐόντα ξυ- εποπτεία μας. Ορισμένα αποσπά-
νόν, καὶ δίκην ἔριν, καὶ γινόμενα σματά του είναι επ` αυτού χαρα-
πάντα κατ᾽ ἔριν καὶ χρεών.) κτηριστικά: «Όπου οι άνθρωποι
Αξίζει να σχολιάσουμε το τελευ- βλέπουν αντίθεση», θα πει ο Ηρά-
ταίο απόσπασμα και τα ζεύγη των κλειτος, «υπάρχει κάποια ενότητα
εννοιών, έρις-δίκη, έρις-χρεών, κατά βάθος. Όπου υπάρχει ενότη-
(φιλονικία – δικαιοσύνη, φιλονι- τα, υπάρχει και αντίθεση. Όπου οι
κία – αναγκαιότητα). Πρόκειται άνθρωποι βλέπουν τομή, υπάρχει
