Page 17 - mag_95
P. 17
του Γεράσιμου Γεωργάτου
η αρίστοτελίΚη
τελεολογία
Τα πράγματα στη φύση, κατά τον Αρι- τρόπο τη μετατροπή του σε πριόνι».
στοτέλη, γίνονται για να εκπληρώ- Αυτή την πραγμάτωση του σκοπού
σουν τον σκοπό τους, αν δεν μεσολα- την ονομάζει ο Αριστοτέλης «εντελέ-
βήσει κάποιο εμπόδιο. Κάθε σπέρμα χεια». Είναι ένα χαρακτηριστικό πα-
δεν γίνεται παιδί, κάθε καρπός που ράδειγμα λέξης που πλάθει ο ίδιος.
πέφτει από ένα δένδρο δεν δημιουρ- Από το σκοπό που έχει κάτι μέσα του, 17
γεί ένα καινούργιο δένδρο, έχει όμως «εν – τέλος – έχει», άρα «εντελέχεια».
τη δυνατότητα να το κάνει. Ο σκοπός Δεν υπήρχε στα αρχαία ελληνικά και
που δημιουργήθηκε το φρούτο είναι έκτοτε καθιερώθηκε στη φιλοσοφία.
το νέο δένδρο, δεν είναι για να το Η «εντελέχεια» λοιπόν ενός όντος εί-
φάμε εμείς που έτυχε να περάσουμε ναι η πραγμάτωση των δυνατοτήτων
από δίπλα. Και ο σκοπός που παράγο- του, των ενδιάθετων σκοπών του, ή,
νται τα σπέρματα του άνδρα είναι για με άλλη αριστοτελική έκφραση, το πέ-
να κάνουν παιδιά, ασχέτως αν μόνο ρασμα από το «δυνάμει» στο «ενερ-
το ένα στο δισεκατομμύριο θα γίνει γεία». Όλα τα πράγματα έχουν μέσα
τελικά παιδί. Το σημαντικό λοιπόν τους δυνάμει την πραγμάτωσή τους.
στη φύση για τον Αριστοτέλη είναι Τα περισσότερα ή στις καλύτερες πε-
ότι κάθε ον, είτε έμψυχο είτε άψυχο, ριπτώσεις, ολοκληρώνουν τον σκοπό
προσπαθεί να πραγματώσει τον σκο- τους, φθάνουν στην εντελέχεια τους.
πό του. Απέδωσε προτεραιότητα στο Αυτή λοιπόν τη γενική αντίληψη την
τελικό αίτιο, επειδή, όπως σημειώνει επεξέτεινε ο Αριστοτέλης σέ όλο το
ο ίδιος, «ο σκοπός του πριονιού κα- σύμπαν και όχι μόνο στον άνθρωπο,
θορίζει το υλικό, τον σίδηρο, από το στις πράξεις του και στον βιολογικό
οποίο πρέπει να κατασκευαστεί, ενώ κόσμο. Είναι η λεγόμενη «διευρυμέ-
η ενδεχόμενη κατοχή ενός κομματιού νη τελεολογία» του Αριστοτέλη. Την
σιδήρου δεν καθορίζει με κανένα ίδια την κίνηση, τη μεταβολή, που εί-
