Page 12 - mag_81
P. 12
ΑΣ φΙΛοΣοφήΣουμε…
ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΑΡΕΤΗ;
Ένα από τα θέματα που αναφέρει μο- Καλός, πριν τον 5ο αι. π.Χ, σήμαινε
νίμως ο Πλάτωνας σε σχέση με τους ωραίος και αγαθός σήμαινε ενάρε-
σοφιστές, είναι ότι οι σοφιστές πα- τος. Καλός κι αγαθός, δηλαδή, για
ρουσιάζονται όχι απλώς ως δάσκα- τον Έλληνα της αρχαϊκής εποχής,
λοι, αλλά ως δάσκαλοι της αρετής. ήταν όποιος είχε αριστοκρατική και
Σ’ αυτό είναι κοινός ο τόπος με τον ευγενική καταγωγή. Ένας φτωχός
Σωκράτη. Τι σημαίνει όμως αρετή, ή οποιοσδήποτε που δεν μπορούσε
στο τέλος του 5ου αιώνα; Πρόκειται να μετέχει στα κοινά ήταν κακός και
για λέξη κλειδί στην ηθική φιλοσο- βάναυσος. Ένας χειρώνακτας δεν
φία. Επί της ουσίας, το πλατωνικό μπορούσε να είναι καλός και αγα-
«αγαθόν» είναι ένας άλλος τρόπος θός. Για να είναι λοιπόν κάποιος
για να μιλήσει κάποιος για την αρε- καλός κι αγαθός έπρεπε να έχει ευ-
τή. Οι έννοιες αγαθός και ενάρετος γενική καταγωγή, να χαρακτηρίζεται
μοιάζουν να ήταν πλέον ταυτόσημες από μετριοπάθεια στη συμπεριφορά
τον 5ο αι. π.Χ. Αγαθό θεωρούσαν του, έπρεπε να ήταν σκληρός με τους
12 τον ενάρετο πολίτη. εχθρούς και αφοσιωμένος στους
Η αρετή, παλιότερα, ήταν ευρύτερος φίλους. Αυτά ήταν τα κυρίαρχα χα-
όρος. Αρετή διέθετε ο γενναίος πο- ρακτηριστικά που αντιπροσώπευε ο
λεμιστής στον πόλεμο, αρετή διέθε- πολιτικός κόσμος της αρχαϊκής Ελ-
τε ο νομοθέτης που έφτιαχνε καλούς λάδας.
νόμους, αρετή θα μπορούσε να δια- Είναι προφανές ότι αυτό το σύνολο
θέτει και ένα άλογο, αν ήταν πολεμι- των χαρακτηριστικών δεν είχε πια
κό άλογο, χρήσιμο στον πόλεμο και ισχύ στη δημοκρατική Αθήνα. Με
ανταποκρινόταν στις απαιτήσεις και αυτή την έννοια, η διαμάχη που ανα-
τους κανόνες του πολέμου. φέραμε στο έργο του Αριστοφάνη
Τον 5ο αιώνα, φαίνεται ότι τέθηκε μεταξύ Δίκαιου και Άδικου Λόγου,
το ερώτημα: τι πρέπει σήμερα, στο αντιπαραθέτει ακριβώς τα ιδεώ-
καθεστώς της δημοκρατίας, όπου δη της Αθήνας μέχρι τη μάχη του
οι αποφάσεις λαμβάνονται από το Μαραθώνα, με τα ιδεώδη του αν-
σύνολο των πολιτών, να οριστεί ως θρώπου που είναι ο κυρίαρχος τύ-
αρετή; Χάνεται δηλαδή το παλιό ιδε- πος στον Πελοποννησιακό Πόλεμο.
ώδες του αριστοκράτη ενάρετου αν- Στην πολιτική αυτό θα μπορούσε να
θρώπου, που συνήθως σήμερα, όταν εκφραστεί με κάπως ακραίο τρόπο,
αναφερόμαστε στην αρχαία Ελλάδα, βάζοντας από τη μια μεριά τον Αρι-
το συγκαλύπτουμε πίσω από τη γνω- στείδη τον δίκαιο και από την άλλη
στή φράση «καλός κι αγαθός». τον πολιτικό τυχοδιώκτη Κλέωνα.
